In de media, de politiek en ook in mijn omgeving zie ik dat mensen snel conclusies trekken op basis van beperkte, ontbrekende en/of onjuiste informatie, vooringenomenheid, framing en “statistiek van de koude grond”. Recent voorbeeld is de toeslagenaffaire waarbij mensen op enkele algemene kenmerken als naam en afkomst al als fraudeur zijn aangemerkt. Of dat bepaalde vaccins als gevaarlijk of ongevaarlijk werden bestempeld. Standpunten op dit soort, vaak maatschappelijke en/of complexe vraagstukken, verharden vrij vlot. Zowel in de privésfeer, maar ook in onze maatschappij, veelal met polarisatie tot gevolg.
Verder kijken dan je neus lang is
Over wat de feiten en (on)waarheden zijn bij die discussies laat ik graag in het midden. Waar ik op wil wijzen, zijn de mechanismen in ons denken en handelen die leiden tot “kort door de bocht”-conclusies. Mijn inspiratie voor dit artikel is dat ik mensen uitspraken hoor doen op basis van eigen ervaring of informatie, vaak zonder duidelijke context. Hoe ontstaat zoiets? De mens is immers een redelijk intelligent wezen. Waarom kijken sommige mensen niet verder dan hun neus lang is? Ik doel hier niet op fake news. Het kan iedereen overkomen misleidt te worden door kwaadwillenden. Ik doel meer op het onbewust selecteren van informatie dat de eigen standpunten/gedachten onderstreept.
Het valt mij op dat als je twee achtereenvolgende gebeurtenissen hebt, gebeurtenis A en B, dat men geneigd is te stellen dat B het gevolg is van A. Bij eenvoudige zaken is dat veelal juist. Ik laat een hamer op mijn voet vallen en heb vlak daarna een zere teen. Maar bij complexe zaken is dat meestal te simpel gedacht. De discussie omtrent veiligheid van vaccins is daarvan een mooi voorbeeld. De een stelt dat een kennis is overleden vlak nadat die gevaccineerd was, dus het vaccin is gevaarlijk. De ander stelt dat hij na vaccinatie nergens last van heeft, dus het vaccin is veilig. Beide lijken mij onjuist. Je kunt aan de ene kant niet zondermeer stellen dat de oorzaak van het overlijden het vaccin is. Er zijn vele oorzaken mogelijk. Aan de andere kant kun je op basis van een dermate beperkte steekproef geen uitspraken doen over het wel of niet veilig zijn van, in dit geval, een vaccin.
Verharde discussies
Dit soort vooroordelen wordt ook wel bias genoemd. De literatuur spreekt van een groot aantal verschillende soorten biases. Een korte zoekactie op internet levert als snel overzichten van bijna 200 verschillende soorten biases. Naar mijn mening zijn vooral de cognitieve biases oorzaak van verharde discussies. Cognitieve biases zijn denkpatronen in onze hersenen die maken dat een mens snel tot bepaalde inzichten komt. Een kwaliteit die onze voorouders in de prehistorie waarschijnlijk goed konden gebruiken. In de context van de huidige maatschappij zou je deze biases als een weeffout in onze hersenen kunnen zien.
Valkuilen in ons denkpatroon
Ik deel graag drie biases waarvan ik denk dat deze belangrijke valkuilen vormen in ons denkpatroon. Deze voorbeelden van hoe mensen met informatie omgaan is vaak geen kwade wil, maar is een natuurlijk denkpatroon. Helaas zetten we onszelf en anderen daardoor vaak op het verkeerde been.
- Het bevestigingsvooroordeel: Hierdoor zijn we geneigd informatie te zoeken, te interpreteren en te onthouden die onze persoonlijke ideeën en gevoelens ondersteunen. We zijn zeer selectief in onze zoektocht naar informatie en de keuze welke informatie juist en onjuist is. Als neveneffect zie je dat zoekmachines op het internet zoekalgoritmes toepassen waardoor je enkel nog informatie ziet die die aansluit bij je persoonlijke ideeën.
- Selectieve weglating: Hierdoor laten we (vaak onbewust) zaken weg uit ons verhaal of je vertaalt hetgeen je leest op een onjuiste manier. Wees ervan bewust dat als je iets vertelt of als een mening gegeven wordt, het verhaal incompleet kan zijn. Met als gevolg dat nieuwe meningen en conclusies gebaseerd zijn op incomplete informatie.
- Zelfoverschatting: Bij beperkte kennis over een onderwerp denken we al snel specialist te zijn op het desbetreffende gebied. Dit leidt ertoe dat we te snel advies geven en/of conclusies trekken.
Root Cause analyse versus bias
Als ik kijk naar mijn eigen werkveld dan zie ik ook daar dat sommigen snel geneigd conclusies te trekken op basis van beperkte informatie. Mede veroorzaakt door de eerder genoemde mechanismen. Complexe vraagstukken vragen echter een gedegen aanpak. Een schoolvoorbeeld daarvan zijn de Root Cause Analyses (RCA’s) die wij bij Delta Pi uitvoeren. Hierbij trachten wij vrij van enige bias, gestructureerd en onderbouwd, de oorzaak van een bepaalde gebeurtenis te achterhalen. En geloof mij, techneuten zoals ik hebben vaak een sterke bias c.q. overtuiging van ons eigen gelijk. Het feit dat dat wij analyses zoals RCA’s uitvoeren, geeft aan dat wij bekend zijn met onze eigen beperkingen en daar bewust mee omgaan. Een stapje in de goede richting.
Tips
Graag deel ik een aantal tips hoe je rekening houdt met natuurlijke biases:
- Als je conclusies trekt, neem dan het gehele pakket aan informatie door en vraag jezelf af of je het geheel begrijpt. Eén bron is geen bron.
- Een sterke mening van iemand maakt van een gebeurtenis nog geen feit. B is niet altijd het gevolg van A.
- Een eigen ervaring (van jezelf of van een ander) is niet altijd een voldoende steekproef.
- Voorkom dat je door zoekmachines als Google eenzijdige informatie krijgt. Ga op onderzoek uit.
- Wees kritisch en sta open voor je eigen ongelijk.
Melchert Rijks, Consultant
